verhalen over de geschiedenis van Westerwolde
Categorie Archief: Geschiedenis
verhalen over de geschiedenis van Westerwolde
Uitgeverij Koninklijke Van Gorcum geeft het boek Natuur in het landschap van Westerwolde uit.
Westerwolde is voor Groningse begrippen een natuurrijke streek. Voor de bezoeker, niet alleen natuurliefhebbers, ontvouwt zich een gevarieerd landschap. In veel brochures en op websites wordt het landschap en zijn natuur beschreven. Echter, een publicatie waarin deze natuur meer in samenhang wordt gebracht was er nog niet.
Door 18 auteurs wordt op toegankelijke wijze over de natuur in Westerwolde geschreven. Hun verhalen zijn rijk en zeer fraai geïllustreerd waardoor het boek niet alleen voor natuurliefhebbers aantrekkelijk is, maar voor iedereen die nieuwsgierig is naar wat er in deze omgeving te vinden is aan leven. Het boek gaat over zoogdieren, amfibieën, reptielen en vogels. Ook insecten worden niet vergeten. Minder zichtbaar zijn planten en dieren die onder water leven, ze worden in het boek heel fraai in woord en beeld gebracht.
Uit het boek blijkt de veelzijdigheid van deze flora en fauna die zich heeft kunnen ontwikkelen dankzij het gevarieerde landschap: de beekdalen van de Ruiten Aa, de Mussel Aa en de Westerwoldsche Aa, de bossen en heidevelden, en ook het boerenlandschap met zijn talrijke houtwallen, singels, akkerflora en bosjes. De natuur staat onder druk; het opnieuw graven van bochtige beken en rivieren en de uitbreiding van natuurgebieden hebben tot herstel geleid, maar er moet nog veel gebeuren. Dat wordt beschreven in het laatste hoofdstuk, de ‘Natuurbalans’.
De aanleiding voor het schrijven van een natuurboek over Westerwolde is de ontwikkeling van een ─ nog te verschijnen ─ landschapsbiografie over Westerwolde met daarin een hoofdstuk ‘Planten en dieren’. De aangezochte auteurs schreven enthousiast uitgebreide verhalen die vanwege de beperkte ruimte slechts samengevat een plek zouden krijgen.
“Het zou jammer zijn wanneer de volledige informatie niet voor een breed publiek beschikbaar zou komen”, aldus Bauke Roelevink en Jan Bakker (medeauteurs van de landschapsbiografie).
“We stelden IVN Westerwolde-Oldambt en KNNV Oost-Groningen voor de volledige teksten te publiceren. Zij namen de handschoen op en dit boek is het resultaat geworden”.
Natuur in het landschap van Westerwolde is rijk geïllustreerd. Het is bedoeld voor natuurliefhebbers, inwoners en bezoekers van Westerwolde, en biedt een fraai beeld van de natuurrijkdom in dit gebied. Het wil daarnaast ook dienen als inspiratiebron om zelf de natuur in te gaan, om waar te nemen wat er leeft en groeit, en om dat eventueel vast te leggen en met anderen te delen.
Het boek is mede mogelijk gemaakt door een financiële bijdrage van Stichting Gebroeders Hesse Fonds. Aart Jan Langbroek (redacteur), Bauke Roelevink (redacteur), Annelies Brekveld (redacteur), Saskia Uittien (redacteur)
Uit de Westerwoldse familiegeschiedenis van Hans Thedinga
Hans Thedinga woont al bijna zijn hele leven in Emmen, waar hij samen met zijn broer de Fordgarage voortzette van zijn vader en oom. Die was opgericht door zijn opa Johannes Thedinga, geboren 11 april 1881 te Vriescheloo, als zoon van de smid Berend Alberts Thedinga. Zijn roots liggen dus in Westerwolde en daarom werd hij via secretaris mevrouw Hiskes al in 1983 lid van de Vereniging voor Genealogie en Historie Westerwolde, de voorloper van de huidige Historische Vereniging. Beide wereldoorlogen – en de periode daartussen – speelden in zijn familie een belangrijke rol. Sandra de Regt noteerde zijn verhaal.
door Sandra de Regt
Op 28 juli 1914 breekt de Eerste Wereldoorlog uit. Deze duurde vier jaar. Het was een roerige periode. Nederland bleef neutraal, maar het leger werd wel gemobiliseerd. Gebeurtenissen die tijdens die mobilisatie in Westerwolde plaatsvonden, waren voor Hans Thedinga uiterst belangrijk. Sterker nog, als deze niet hadden plaatsgevonden, was hij er helemaal niet geweest en had hij dit verhaal niet kunnen vertellen.
‘Liefde zegeviert zelfs in de meest duistere tijden van oorlog’
Liefde ten tijde van oorlog
Tijdens de mobilisatie in Bourtange, leert een van de soldaten een jong meisje uit de omgeving kennen. Zijn naam was Lammert Jan Vos uit Voorst, geboren op 17 juli 1894. Hij leerde Lientje Timmer uit Sellingen kennen. Zij was geboren op 19 december 1892. “Haar ouders hadden daar een boerderij annex café”, vertelt Hans. Liefde zegeviert zelfs in de meest duistere tijden van oorlog. “Ze kregen verkering en trouwden in Vlagtwedde. Daarna gingen ze in Bourtange wonen”, voegt hij eraan toe.
Mobilisatie in Bourtange
Uit dit huwelijk werd op 1 november 1917 Lena
Anna Vos geboren. Zij werd later de moeder van Hans. “Het einde van de mobilisatie zal voor haar wel vastgelegd zijn op de gevoelige plaat”, vertelt hij en doelt op een zwart-witfoto van een groep mannen in uniform. “Het zal ongeveer 100 jaar geleden zijn dat de foto gemaakt werd. De foto komt uit het album van mijn moeder Lena Anna en heeft als onderschrift: ‘Mobilisatie Bourtange’.”
Hans Thedinga vervolgt: “De naam en het nummer van dit detachement in Bourtange zijn mij niet bekend. Ik heb opa Vos er ook nooit over horen vertellen. Op de tweede rij van onderen zie je opa Vos zitten, met de armen over elkaar. Het staande meisje met knuffel is mijn moeder Lena Anna. De anderen zijn mij onbekend.” Thedinga valt nog een aantal andere dingen op aan deze foto. “Behalve nog een kleine rakker in het midden, valt op dat er veel rokers zijn. En het houten mannetje midden onder, en midden boven de soldaat met kip of haan.” We vragen ons af of dit misschien mascottes waren.
Na de mobilisatie: onderwijs
Na de mobilisatie kwam Lammert Jan Vos als onderwijzer op verschillende plaatsen in het land terecht. “Na het behalen van diverse aktes ging opa Vos lesgeven op de ULO (Uitgebreid Lager Onderwijs) in Ter Apel als leraar Nederlands en Engels. “Directeur was toen de heer Liefhebber”, vertelt Hans. De ULO-school werd in gebruik genomen rond 1920 en stond aan de zuidzijde van de Heemker-Akkerstraat. Op deze plaats bevindt zich nu ongeveer de brandweerkazerne. Jan Liefhebber, veertig jaar na zijn overlijden nog steeds een bekende naam in Ter Apel, was maar liefst 23 jaar hoofd van de school. Toen in 1955 het schoolgebouw te klein werd, werd besloten om de ULO voort te zetten in een gebouw op de Bentlagestraat. Tevens was opa Vos directeur van de Handels Avond School in Ter Apel en bekleedde hij diverse functies in het verenigingsleven.
Wonen in Ter Apel
De familie Vos woonde ook in Ter Apel. Hans Thedinga: “Aan de Stationsstraat naast de familie Lamfers. Die hadden een bakkerij op de Hoofdkade, later beter bekend onder de
naam bakker Bruinsma. In de straat stond ook de busgarage van de bekende firma Bergman”.
Deze autodienst werd opgericht op 1 mei 1932. De eerste bussen reden tussen Ter Apel en Stadskanaal. De reis duurde een uur. Ook was er een lijn Ter Apel – Emmen, waar Hans meermalen gebruik van gemaakt heeft om bij opa en oma op bezoek te gaan. Eens, tegen
Sinterklaastijd stapten bij het 1e Kruisdiep een
Sint met Piet in de bus tot grote vreugde van de passagiers. Ze gingen ook nog zingen. Maar even verder op bij het 3e Kruisdiep stonden nog een Sint met Piet! Deze werden door de
chauffeur voorbij gereden tot nog grotere hilariteit van de busreizigers. Hans, nog vol in het geloof, heeft dat toen niet begrepen.
Tegenover het huis van de familie stond de garage Wolbers. Hij kan zich nog goed herinneren dat zoon Koos automonteur was en vader taxichauffeur. Ze maakten ritten met schippers uit het Duitse Haren naar Nederlandse havens. “Iets verderop was de grote hal van Hekman Transport. Daar schuin tegenover stond de oude ULO van opa. Nog verder noordwaarts, voorbij het station, lag ‘Moekesgat’. Een groot natuurbad met badmeester Geert Fietje. Hier kon je heerlijk zwemmen en zelfs roeien, zo groot was het daar!”, vertelt Hans vol enthousiasme.
Tweede Wereldoorlog
Tijdens de Tweede Wereldoorlog, die in Nederland begon in 1940, trouwde de moeder van Hans. Lena Anna, dochter van Lientje Timmer, gaf op 27 januari 1944 in Sellingen het ja-woord aan Forddealer Albertus Thedinga uit Emmen. “Uit dit huwelijk ben ik, Johannes, op 19 oktober als eerste kind geboren”. Ook dit huwelijk werd voltrokken in oorlogstijd, maar dit maal bleef Nederland niet buiten schot. “Op de auto’s lagen gasflessen door het te kort aan benzine. Ook waren de koplampen geblindeerd.“
Verplichte verduisteringsmaatregelen werden gedurende de bezetting in Nederland in de Tweede Wereldoorlog door de Duitsers ingevoerd. Deze maatregelen voorkwamen dat de geallieerde bommenwerpers hun weg naar Duitsland zouden vinden. Burgers waren verplicht om ramen af te schermen met zwarte verf of zwart papier. Ook straatverlichting werd niet meer ontstoken en lampen van auto’s en fietsen mochten maar weinig licht uitstralen. Ook was er ’s avonds na acht uur zogenaamd spertijd, dan mocht je niet meer de straat op.
Na de oorlog
“Na de HBS in Emmen kwam ik voor mijn dienstplicht bij de cavalerie, huzaren van Sytsema, lichting 1964-2 in Amersfoort en paraat in ’t Harde” vertelt Hans. “Daarna heb ik de HTS-autoschool gedaan in Apeldoorn. In 1970 kwam ik in onze garage werken, waar mijn jongere broer Jan, die niet in militaire dienst hoefde, reeds onder commando van onze vader de autoafdeling leidde.” Hans kreeg daarnaast ook de tractorafdeling onder zijn hoede. In september 1980 verhuisde het bedrijf uit het centrum van Emmen naar de
rand van het industrieterrein. “Toen Ford Motor Company eind 1997 wereldwijd zijn tractorbusiness verkocht aan FIAT werd onze
tractorafdeling opgeheven en ben ik verder gegaan in onderdelen voor Ford Veteranen. Tot op heden. De autozaak is in 2000 overgegaan naar de Mazda dealer, maar het Shell benzine station staat er nog.” ¦
Dit artikel verscheen in juli 2020 in Terra Westerwolda.
en vooraan staand in het witte jurkje Lena Anna Vos.
Museum Bellingwolde lanceert - MOW Jong! Werkplaats
Doe het lekker zelf
Op deze website vind je activiteiten die je thuis kunt doen.
Waar heb je zin in?
Wil je een landschap veranderen, schat zoeken in je eigen huis, een familierecept opsporen en klaarmaken of een duister avontuur beleven? Hieronder vind je alle online workshops. Je kunt ze ook downloaden en afdrukken als je dat handig vindt.
Stroop je mouwen op en ga aan de slag! Deel je maaksel op Instagram, Twitter, Pinterest of Facebook en gebruik #mowjong
Veel plezier!
Oorlogsverhalenboek ‘De muren hebben oren’
Al ruim 75 jaar leven we in vrijheid. De groep mensen die de Tweede wereldoorlog nog heeft meegemaakt wordt steeds kleiner. Chonda Luring heeft de laatste generatie getuigen, die de oorlogsjaren in Onstwedde hebben doorgemaakt, geïnterviewd. Op basis daarvan schreef ze 40 verhalen, die in april in boekvorm zullen verschijnen.
“De muren hebben oren”
Het boek neemt de lezers mee in verhalen van onderduik en verzet, arrestatie en wegvoering, moord en brand, ‘hongerkinderen’ en ‘Helgolanders’, burenhulp en naastenliefde. De titel van het boek ‘De muren hebben oren’ komt uit een verhaal. Het was een vaak herhaalde uitspraak van de vader van een van de geïnterviewden. Wat je zei kon door verkeerde mensen worden opgepikt. “Die uitdrukking is dus heel kenmerkend voor de oorlogsjaren”, aldus Luring
Tipje van de sluier
Op de dorpswebsite, www.onstwedde.info, zijn vanaf 11 januari al fragmenten van verhalen gepubliceerd om de lezers een indruk te geven van de inhoud van het boek. De rubriek ‘oorlogsverhalenboek’ zal uiteindelijk van alle 40 verhalen een tipje van de sluier oplichten.
Herkenning
Niet alleen voor Onstwedders is het boek interessant. De verhalen zullen veel herkenning opleveren voor iedereen, die in een dorp de oorlogsjaren meemaakte of voor wie herinneringen daarover aanhoorde. De verhalen van de oudste generatie getuigen zijn nu opgeschreven en zullen niet in tijd of vergetelheid verloren gaan.
Voorintekening
Het boek komt uit april 2021. Het is op A4-grootte, omvat 224 pagina’s en kost bij voorintekening € 25. De voorintekening loopt tm. donderdag 25 februari. Voor verzending binnen Nederland zijn er € 10 meerkosten voor verpakking en porto. Voorintekenen kan via www.onstwedde.nl.
Gebroeders Hesse Fonds schenkt Westerwoldepad 1500 euro
WESTERWOLDE – Het Gebroeders Hesse Fonds steunt langeafstandswandelroute het Westerwoldepad met een gift van 1500 euro. Stichting Wandelen in Westerwolde gaat het geld gebruiken voor onderhoud van deze wandelroute, die onlangs werd uitgebreid van ruim veertig naar een kleine honderd kilometer, verdeeld over negen etappes.
“Wij zijn zeer verheugd met deze bijdrage”, zegt Henk Oosterhuis, die samen met zijn vrouw Carin namens de stichting coördinator is van het Westerwoldepad. “Wij willen het geld gebruiken voor het onderhouden en aanbrengen van markeringsmateriaal zoals paaltjes, metalen plaatjes, bevestigingsmateriaal en stickers. Daarnaast gaat een deel van de financiële bijdrage naar promotie- en foldermateriaal om de naamsbekendheid van het Westerwoldepad te vergroten.”
Westerwoldepad
Echtpaar Oosterhuis en een mooie groep vrijwilligers werkten de afgelopen maanden enthousiast aan de uitbreiding van de veertig kilometer lange wandeling van Wedde naar Ter Apel tot een kleine honderd kilometer lange rondwandeling langs de mooiste plekjes van Westerwolde. Ook nieuw is dat de route volledig is gemarkeerd met herkenbare geel-blauwe stickers, bordjes en paaltjes. De routebeschrijvingen, routes voor GPS en informatie over de negen etappes zijn te vinden op de website van het Westerwoldepad, www.westerwoldepad.nl. Ook de 39 overige wandelroutes van stichting Wandelen in Westerwolde zijn hier te vinden.
Gebroeders Hesse Fonds
De Stichting Gebroeders Hesse Fonds subsidieert culturele activiteiten in Westerwolde, met name in en rond Ter Apel, Sellingen en Vlagtwedde. Dit gebeurt met de opbrengsten uit de nalatenschap van Wilke Roelf Hesse. Het fonds steunt onder meer amateurkunstbeoefening, archeologie, historisch onderzoek, culturele uitvoeringen, beeldende kunst, tentoonstellingen en monumenten. Organisaties die een beroep op het fonds willen doen, vinden meer informatie over de voorwaarden en de contactgegevens op www.stichtinggebroedershessefonds.nl.
Winternummer Terra Westerwolda verschenen
Het winternummer van het cultuurhistorische tijdschrift Terra Westerwolda is verschenen en de leden van de Historische Vereniging Westerwolda ontvangen dit een dezer dagen. Binnenkort is het voor € 4,95 ook weer verkrijgbaar in de (boek)winkels in Westerwolde en de Kanaalstreek, bij Bruna Nieborg in Winschoten en boekhandel Godert Walter in Groningen.
Obby Veenstra: ‘Kunst laat ons dromen van mogelijke toekomsten’
Tien jaar is Obby Veenstra directeur van het MOW | Museum Westerwolde. Sindsdien is er veel gebeurd. Hans ter Heijden sprak met haar over streekhistorie, kunst en de toekomst, niet in het minst die van het platteland in het Oldambt en Westerwolde. Natuurlijk kwam ook de nieuwe, spannende expositie ‘Sporen’ ter sprake. Kortom, een boeiend gesprek met een sprankelende vrouw. In de vaste rubriek ‘Sprekend Object’, schrijft Obby Veenstra zelf over boterklokken. Kunstschilder Geert Schreuder legde ze in het depot van het MOW vast op doek.
Aaltje ter Wisch
Aaltje ter Wisch – geboren in 1891 in Ter Wisch – vertelde graag over het boerenleven in Westerwolde. Haar zoon Adolf Hadders tekende die verhalen op en kleindochter Rolien Hadders deed nader onderzoek, vulde de aantekeningen van haar vader aan en maakte er een tweedelig artikel van. In dit nummer deel 1. Namens de Historische Kring Ter Apel zoekt Jakob Been een antwoord op de vraag waarom Ter Apel vroeger zoveel hotels had. Arne Jansen schrijft over de ‘allochtoon’ Johannes Hommerckhuisen, in de zeventiende eeuw dominee in Vlagtwedde.
Brouwen en drinken
Erik Wubs schreef een artikel over brouwen en drinken, met name over bierproductie en -consumptie in middeleeuws en vroegmodern Westerwolde. Ook dook hij in historische bronnen en ontdekte hij dat in de koude winter van 1762-1763 er een verbod was op de uitvoer van hooi en stro.
Verdwenen Eems
Ter hoogte van Wessingtange in Westerwolde passeerde lang geleden een mysterieuze rivier de Duits-Nederlandse grens. Deze rivier ontstond bij Oberlangen, als aftakking van de Eems. De (naamloze) rivier was circa 80 meter breed, maar raakte volkomen verland. Alleen voor het geoefende oog is de oude loop nog waarneembaar. De initiatiefnemers van het project willen zoeken naar de gemeenschappelijke wortels in het gebied. Een verslag van de startbijeenkomst met o.a. prof.dr. Henny Groenendijk.
The making of ‘Domus Novae Lucis’
Hans ter Heijden maakte in zijn bescheiden rol als kruisheer de opnamen voor de educatieve film ‘Domus Novae Lucis’ mee en brengt een kort (beeld)verslag uit. Verder in dit nummer de vaste rubrieken Het portret van…, Nieuws van de Historische Vereniging Westerwolde, Historische Actualiteiten en een column over archeologisch onderzoek tijdens het herstel van de Ruiten Aa door Sandra de Regt. ■
Reacties
Voor reacties en/of ideeën voor artikelen kunt u contact opnemen met Hans ter Heijden, telefoon: 0599 313 811 / 06 51 05 65 65; e-mail: ter.heijden.hans@gmail.com
Ook Terra Westerwolda thuis ontvangen?
Voor slechts € 25,00 euro per jaar bent u lid van de Historische Vereniging Westerwolde. U ontvangt dan niet alleen drie keer per jaar Terra Westerwolda, maar bent ook welkom bij ledenbijeenkomsten met onder meer boeiende lezingen. Jaarlijks is er ook een excursie.
Ook lid worden? Zie: www.verenigingwesterwolde.nl, of neem contact op met secretaris Kineke Kuper-Dijkmeijer, telefoon: 0599-313529, e-mail: secretaris-HVW@kpnmail.nl.
Expositie ‘Oorlog, Verzet, Bevrijding 1940-1945’ wegens succes verlengd.
In verband met de lovende reacties van de bezoekers wordt de expositie over de oorlog en bevrijding van Oost-Groningen en Westerwolde verlengd tot en met 29 november 2020. Graag wil het Bevrijdingsmuseum ook mensen die nog niet geweest zijn de kans geven om deze indrukwekkende exposite in het Vestingmuseum Oudeschans te komen bezichtigen.
Dat kan alleen in een film': Spaanse griep, weeskinderen in Vlagtwedde en een bijzonder weerzien
Het stond in alle kranten. De Volkskrant kopte op 8 januari 1959: ‘Film wordt werkelijkheid: man vindt na veertig jaar broer en zus terug’. Het Parool schreef: ‘Het levensverhaal van dit drietal zou ontleend kunnen zijn aan de fantasie van een romancier of toneelschrijver’. Toch was het écht zo. Na vier decennia stond Hendrik Keur uit Edam weer oog in oog met zijn zus Anna Spiekman-Post en zijn broer Lammert Post. Hun bijzondere verhaal begint in Vlagtwedde, in 1918.
Auteur – Sanne Meijer
Zomernummer Terra Westerwolda verschenen
Oorlogskind Fritz Wünker uit Wedderveer over ‘Black Tulip’
Harpel – Het zomernummer van het cultuurhistorische tijdschrift Terra Westerwolda is uit. Voor € 4,95 is het te koop bij diverse (boek)winkels in Westerwolde en de Kanaalstreek, Bruna Nieborg in Winschoten en boekhandel Godert Walter in Groningen.